Fundamentalna analiza rynku ropy naftowej

Analiza rynku ropy naftowej to kolejny ciekawy temat inwestycyjny. Zagadnienie ropy naftowej jest tym bardziej wciągające gdyż od cen ropy naftowej zależą nowożytne losy świata. Na przykład załamanie cen surowców, między innymi ropy naftowej, w latach osiemdziesiątych dwudziestego wieku, było bezpośrednią przyczyną upadku Związku Radzieckiego. Ale i Polski, która była oparta na węglu.

W ostatnich latach rewolucja łupkowa w USA przyczyniła się do kolejnego załamania cen ropy naftowej. Na temat katastrofalnych konsekwencji dla Rosji spowodowanych technologią łupkową pisałem już początkiem 2014 roku po inwazji Rosji na Ukrainę: Prawdziwe przyczyny konfliktu Rosja-Ukraina i skutki dla polskiej gospodarki i giełdy.

Dzisiaj jedna kawa może być zdecydowanie za mało :)

Analiza rynku ropy naftowej: popyt na ropę naftową

Światowa konsumpcja ropy naftowej systematycznie rośnie i obecnie wynosi ponad dziewięćdziesiąt milionów baryłek ropy naftowej dziennie. Poniżej przygotowałem dla Was wykres obrazujący światową konsumpcję ropy naftowej od roku 1980 (tysiące baryłek ropy naftowej dziennie):

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.eia.gov/

Na powyższym wykresie widać ciekawą rzecz. Po znacznych wzrostach cen ropy naftowej w latach siedemdziesiątych konsumpcja ropy naftowej w wartościach bezwzględnych spadła początkiem lat osiemdziesiątych. Było to głównie skutkiem zwiększenia efektywności zużycia ropy naftowej.

W ostatnich latach mieliśmy do czynienia z tym samym efektem w krajach rozwiniętych. Przy rosnącej cenie ropy naftowej nastąpił spadek konsumpcji ropy rzędu 10-30% (USA, Europa, Japonia). Mało tego, obecny poziomi konsumpcji ropy naftowej w Japonii i Europie jest na podobnym poziomie jak trzydzieści lata temu (pomimo wzrostu gospodarczego, który od tamtego czasu nastąpił w tych krajach). W USA obecna konsumpcja jest niewiele wyższa niż w latach 80-tych dwudziestego wieku.

Na wykresie globalnego zużycia ropy naftowej nie widzimy jednak tego, ponieważ spadek zużycia ropy w krajach rozwiniętych został zrekompensowany wzrostem konsumpcji w krajach Emerging Markets.

Poniżej wykres konsumpcji ropy naftowej: kraje rozwinięte (USA, Europa oraz Japonia) oraz dwa główne kraje rozwijajaące się (Chiny i Indie). Największa konsumpcja ropy naftowej jest obecnie w USA. Wynosi prawie 20 mln baryłek ropy naftowej dziennie:

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.eia.gov/

Analizując powyższy wykres, USA, Europa, Japonia, Chiny oraz Indie odpowiadają obecnie za ponad pięćdziesiąt procent światowej konsumpcji ropy naftowej. Sama Europa, USA oraz Japonia odpowiada za niecałe pięćdziesiąt procent obecnej konsumpcji ropy naftowej.

Oczywiście główny czynnik popytowy wpływający na konsumpcję ropy naftowej to wzrost gospodarczy. Znaczny spadek zużycia ropy naftowej w ostatnich latach dotyczący krajów rozwiniętych, to również, oprócz zwiększenia efektywności zużycia ropy naftowej, kryzys finansowy związany z kryzysem zadłużeniowym i credit crunch. Pisałem na ten temat ostatnio: Krach i Wojna: pięćdziesięcioletni Cykl Kondratiewa a granice kreowania długów

Popyt na ropę naftową a demografia

Na powyższym wykresie widać kolejną interesującą rzecz. Oprócz wzrostu gospodarczego kluczowym czynnikiem wpływającym na popyt na ropę naftową jest demografia. W analizie dotyczącej demografii Japonii: Demografia Japonii a demografia Polski: wpływ na giełdę, gospodarkę i inflację wskazywałem, że szczyt liczebności osób w wieku produkcyjnym nastąpił w Japonii w latach dziewięćdziesiątych. Od tego czasu konsumpcja ropy naftowej w Japonii spadła o prawie trzydzieści procent (!) pomimo wzrostu gospodarczego.

Patrząc na globalną demografię, obecnie w krajach rozwiniętych mieszka około 1 mld osób. Natomiast w krajach rozwijających około 6 mld osób. Z tego punktu widzenia popyt na ropę naftową powinien nadal zwiększać się w kolejnych latach. O ile w krajach Emerging Markets będzie wzrost gospodarczy.

Jednak i kraje EM w dłuższym terminie (kilkadziesiąt lat) nie mają też dobrej struktury demograficznej. Dotyczy to obecnie Rosji a za jakiś czas Chin.

Popyt na ropę naftową a główne zastosowanie ropy naftowej

Baryłka ropy naftowej równa się 159 litrom lub przeliczając to na galony są to 42 galony (źródło).

Poniżej grafika obrazująca co otrzymuje się z baryłki ropy, czyli z 42 galonów objętości (dane dla USA):

Źródło: http://www.eia.gov/energyexplained/index.cfm?page=oil_home#tab1

Ropa naftowa zużywana jest głównie do produkcji paliwa. Benzyna (gasoline) oraz diesel (olej napędowy) stanowią około 50% światowego zużycia ropy naftowej. W USA ten odsetek historycznie jest jeszcze wyższy (grafika powyżej). Nie ma co się dziwić, skoro podatki nakładane na paliwo są reltywnie niskie. Obecnie jeden litr paliwa w USA kosztuje trochę powyżej 2 zł (!).

Do tego dochodzi paliwo do samolotów oraz olej opałowy. W efekcie na paliwo różnego rodzaju konsumowane jest prawie dwie trzecie światowego zużycia ropy naftowej. Reszta to głównie przemysł chemiczny i różnego rodzaju chemikalia.

Podsumowując, główna część popytu na ropę naftową generowana jest w postaci zużycia paliwa. W krajach rozwiniętych rynek motoryzacyjny jest mocno nasycony. Dodatkowo cały czas postępuje proces oszczędności w zakresie zużycia paliwa. Stąd też nawet w wartościach bezwzględnych spada zapotrzebowanie na paliwo (wyjątkiem jest USA ale tutaj korzystnie działa wzrost demograficzny).

Z kolei w krajach Emerging Markets rynek motoryzacyjny nie jest jeszcze nasycony. Ale w tym wypadku kluczowy jest rozwój gospodarczy: jak szybko będzie następował.

Przy okazji warto w związku z tym zauważyć, że kluczowym czynnikiem ryzyka konsumpcji ropy naftowej jest, oprócz wzrostu gospodarczego, przestawienie się przemysłu motoryzacyjnego na przykład na silniki elektryczne.

Analiza rynku ropy naftowej: strona podażowa

Poniżej grafika przedstawiająca kraje produkujące 1 mln lub więcej baryłek ropy dziennnie. Jest to w sumie prawie dwadzieścia krajów spoza Unii Europejskiej (UE sklasyfikowano jako jeden obszar):

Źródło: https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/rankorder/2241rank.html

Analizując podaż ropy naftowej mamy dwie grupy krajów produkujących ropę naftową: kraje OPEC oraz kraje spoza OPEC.

Podaż ropy naftowej: kraje OPEC

Na temat historii krajów OPEC możecie przeczytać w wikipedii tutaj. Bardzo ciekawe spostrzeżenia można wyciągnąć na podstawie historycznych powodów powstania tego kartelu.

Poniżej lista krajów należących do OPEC. Sklasyfikowałem ją według wydobycia dziennego w mln baryłek:

Źródło: wikipedia

W powyższej tabeli dane dotyczą roku 2014. Obecnie kraje OPEC produkują około 32,5 mln baryłek ropy dziennie (źródło). Widać więc po pierwsze, że produkcja spadła o kilka mln baryłek dziennie. A po drugie obecny udział krajów OPEC w produkcji to już tylko około 1/3 udziału w rynku. To też może być odpowiedź dlaczego OPEC nie zdecydował się na obcięcie produkcji aby sztucznie wywidować ceny ropy naftowej do góry. Pewnie zdaje sobie sprawę, że przy udziale w rynku 30% nie odniosłoby to po prostu skutku.

To jest o tyle ciekawe, że w latach sześćdziesiątych OPEC miał udział w rynku ropy naftowej prawie wynoszący 50 %. Jednak po mocnym wzroście cen ropy naftowej, w latach osiemdziesiątych wzrosła produkcja ropy naftowej poza OPEC. W efekcie, pomimo tego, że Arabia Saudyjska mocno ograniczyła wydobycie a w Iranie po rewolucji też mocno spadło wydobycie ropy naftowej, ceny ropy przez dłuższy czas utrzymywały się na niskim poziomie (kilkanaście dolarów za baryłkę).

Poniżej grafika obrazująca powyższy okres. Są tutaj również pokazani główni gracze oraz wydobycie ropy naftowej w ciągu ostatnich prawie pięćdziesięciu lat (miliony baryłek dziennie):

Źródło: wikipedia

Zasoby ropy naftowej i Peak oil

Poniżej grafika obrazująca szacunki zasobów ropy naftowej. Uszeregowałem ją od najwyższych zasobów:

Źródło: wikipedia

Szacunki mówią, że zasobów ropy naftowej wystarczy na około 50 lat. Historycznie szacunki zasobów, pomimo ciągłej eksploatacji, ciągle jednak rosną.

Warto zwrócić uwagę, że szacunki zasobów zależą też od cen rynkowych ropy. Im wyższa cena tym bardziej opłaca się eksploatować obszary, które wcześniej nie były ekonomicznie zdatne do produkcji ropy. Tak na przykład było przez długi czas gdy cena baryłki ropy naftowej wynosiła 20-30 dolarów. Zmieniło się to gdy ceny ropy poszybowały znacznie wyżej.

Ponadto w miarę upływu czasu następuje też postęp technologiczny. Powoduje to, że dodatkowo rosną zasoby gdyż opłaca się eksploatować obszary, które wcześniej nie były zdatne do eksploatacji.

Dotyczy to też na przykład produkcji paliwa do środków transportu na przykład z węgla. Jest to bardzo drogi proces chemiczny, niemniej jednak przy wysokich poziomach cenowych ropy jest to opłacalne. A zasoby węgla są ogromne. Szacunki mówią, że wystarczy go na setki lat konsumpcji.

Dodatkowo warto też zwrócić uwagę, że w przyszłości dostępne będą zasoby obecnie niedostępne. Jak na przykład obszar Arktyki, gdzie prawdopodobnie znajdują się ogromne złoża ropy naftowej.

Niemniej jednak kiedyś zasoby ropy naftowej wyczerpią się. Kiedy jednak nastąpi „peak oil” (szczyt wydobycia ropy naftowej) trudno tak naprawdę powiedzieć. Jeszcze kilkanaście lat temu mówiło się, że szczyt nastąpi około roku 2010. Rok 2010 jest już za nami a ceny ropy naftowej gwałtownie załamały się pomiędzy rokiem 2014 a2016.

Tak jak pisałem powyżej kluczowym czynnikiem jest też kształtowanie się przyszłych tendencji demograficznych jak i kwestia wydajności zużycia ropy naftowej. Przykład Europy i Japonii pokazuje, że jest punkt, gdzie zużycie ropy naftowej może nawet spadać w wartościach bezwzględnych.

Warto zwrócić na to uwagę ponieważ spadek zużycia ropy w Japonii i Europie dokonał się przy prawie niezauważalnym udziale w rynku motoryzacyjnym samochodów elektrycznych. Gdyby jednak tutaj nastąpiła rewolucyjna zmiana, mogłoby sie okazać, że zasoby ropy naftowej wystarczą na znacznie dłużej niż szacunki mówiące o pięćdziesięciu latach.

Analiza rynku ropy naftowej: produkcja ropy w USA 

Ważnym graczem na rynku ropy naftowej jest USA oraz rewolucja łupkowa. Doprowadziła ona do szybkiego wzrostu produkcji ropy naftowej w USA. Poniżej przygotowałem dla Was wykres, który pokazuje, że produkcja w USA bardzo szybko zwiększyła się w ostatnich latach. Od 2012 roku produkcja ropy naftowej w USA praktycznie podwoiła się:

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.eia.gov/

Analiza rynku ropy naftowej: spread ropa WTI i Brent

Historyczny wpływ aż tak ogromnego zwiększenia produkcji ropy naftowej w USA widać było na notowania ropy WTI w USA względem reszty świata. WTI jako lepsza jakościowo ropa notowana była historycznie parę dolarów powyżej ceny ropy naftowej na świecie. Jednak od roku 2011, czyli od momentu gdy zaczyna rosnąć produkcja ropy naftowej w USA, spread ten wynosił prawie minus (!) 30 dolarów, czyli nawet około minus trzydzieści procent (!). Zobrazowałem to na wykresie poniżej:

Źródło: opracowanie własne na podstawie  stooq.pl

Ropa WTI była notowana aż z takim dystontem ponieważ historycznie USA była dużym importerem ropy naftowej. W efekcie zbudowano rurociągi naftowe, które transportowały ropę naftową z wybrzeża do wewnątrz USA. Jednak w drugą stronę rurociągi te nie działały. Odwrócenie tego procesu zajęło parę lat. Dochodziło nawet do tego, że ropę naftową z wewnątrz USA na wybrzeże transportowano bardzo drogim transportem kolejowym bo to się po prostu opłacało.

Jak widzimy na powyższym wykresie notowania ropy WTI i reszty świata bardziej wyrównały się dopiero w 2014 roku. Był to właśnie moment gdy już bez problemu można było transportować ropę WTI na wybrzeże USA. Warto dodatkowo zwrócić uwagę, że spread na ropie WTI zmniejszył się znacznie pomimo bardzo mocnego wzrostu podaży ropy naftowje w latach 2014 i 2015. A przecież dodatkowa podaż ropy w USA powinna dodatkowo obniżyć ceny ropy WTI względem reszty świata.

Analiza rynku ropy naftowej: ceny ropy a zapasy w USA 

I tutaj dochodzimy do najciekawszej części Naszej analizy. Na poniższym wykresie zobrazowałem zależność pomiędzy cenami ropy naftowej a zapasami ropy w USA:

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.eia.gov/

Na powyższym wykresie widać, że zapasy ropy w USA rosły już od kilku lat. Jednak ceny ropy naftowej załamały się dopiero w momencie gdy ropę WTI z wewnątrz USA można było bez problemu transportować na wybrzeże USA. Był to właśnie rok 2014, co zostało ładnie zobrazowane spadkiem spreadu na ropie WTI, o czym pisałem powyżej.

Analiza rynku ropy naftowej: produkcja a zapasy w USA

Kolejny ciekawy wykres otrzymamy gdy nałożymy na siebie dane o produkcji ropy w USA (lewa skala) oraz zapasy ropy (prawa skala). Na poniższym wykresie widać, że zapasy nie rosły gwałtownie aż do produkcji w wysokości około 8,5 mln baryłek dziennie. Taka produkcja została osiągnięta w połowie roku 2014 (od tego momentu zaczęły się też mocne spadki na cenach ropy):

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.eia.gov/

Na powyższym wykresie widać, że szczyt produkcji w USA został osiągnięty przy prawie dziesięciu mln baryłek dziennie. Produkcja spadła już sporo od szczytu o około 1 mln baryłek do niecałych 9 mln baryłek dziennie. Czyli już niewiele brakuje do produkcji jaka była w połowie 2014 roku.

To może też tłumaczyć dlaczego ceny ropy po ustanowieniu dołka w okolicach 20 dolarów za baryłkę mocno wzrosły od początku 2016 roku.

W ramach inwestowania przy użyciu certyfikatów inwestycyjnych ING Turbo dostępne są też certyfikaty na surowce, między na ropę naftową (można kliknąć aby przejść na certyfikaty ING Turbo na surowce):

Więcej informacji na temat mojej współpracy z Grupą ING jak i o samych certyfikatach ING Turbo znajdziecie na końcu artykułu.

Wpływ kursu dolara na notowania ropy naftowej

Powyżej przedstawiłem analizę cen ropy naftowej biorąc pod uwagę analizę popytu i podaży ropy naftowej. To jednak nie wszystko co warto napisać co wpływa na ceny ropy naftowej. Okazuje się bowiem, że do bardzo ciekawych wniosków można dojść badając czynniki, które opisałem przy analizie złota: Fundamentalna analiza rynku złota

Kolejnym czynnikiem tłumaczącym zachowanie cen ropy naftowej jest ponownie kurs dolara. W momencie gdy dolar osłabia się względem pozostałych walut ceny ropy naftowej zachowują się dobrze. Natomiast w momencie gdy dolar umacnia się, ceny ropy naftowej zachowują się słabo. W celu unaocznienia tego efektu poniżej ponownie dwa wykresy:

Na pierwszym wykresie nałożyłem na siebie ropę naftową i indeks dolara. Lewa skala cena ropy naftowej, prawa indeks dolara:

(Kurs USD względem koszyka walut ważonego udziałami w handlu – wg danych St. Louis Fed.)

Natomiast poniżej ten sam wykres, ale dla lepszego zobrazowania zależności: indeks dolara odwróciłem skalę. Dzięki temu o wiele lepiej widać zależność pomiędzy kursem dolara a cenami ropy naftowej:

Cena ropy naftowej a giełda

Ponownie ciekawą rzecz można zauważyć, jeżeli porównamy zachowanie kursu ropy oraz indeks giełdowy w USA: S&P. Na zielono zaznaczyłe okresy hossy na giełdzie. Były takie dwa okresy. Był to okres gdy ropa naftowa słabo sobie radziła. Z kolei okres pomiędzy zielonymi obszarami to był słaby czas dla giełdy i dobry czas dla ropy naftowej.

To ciekawe bo przecież okresy wzrostów na giełdzie to czas dobry dla gospodarki (silny wzrost gospodarczy). A pomimo tego ceny ropy nie rosły. Czyżby i teraz zaczynał się podobny okres od paru lat?

Zachowanie cen ropy naftowej i ceny złota

Na postawie powyższych wykresów można dojść do kolejnego interesującęgo wniosku. Ceny złota i ropy naftowej poruszają się bardzo podobnie. Poniżej wykres, gdzie nałożyłem ceny ropy naftowej oraz ceny złota:

Źródło: opracowanie własne na podstawie  stooq.pl

Mało tego, poniżej przygotowałem tabelę, gdzie policzyłem, że:

1. Pomiędzy rokiem 1980 a końcem lat dziewięćdziesiątych cena ropy i złota spadła dokładnie o tyle samo od szczytu: minus 72%
2. Pomiędzy końcem lat dziewięćdziesiątych a szczytem na ropie i złocie ceny ropy i złota wzrosły podobnie bardzo mocno. Z tym, że inwestycja w ropę naftową dała stopę zwrotu dwa razy wyższą niż w złoto

Fundamentalna analiza rynku ropy naftowej podsumowanie

Wygląda więc na to, że w dłuższym terminie te same czynniki, które wpływają na ceny złota, wpływają też na ceny ropy naftowej. I z tego punktu widzenia nie miało znacznia czy inwestujemy w ropę naftową czy złoto. Jedyna różnica jest taka, że ceny ropy naftowej zmieniają się bardziej gwałtownie niż złota. Przynajmniej tak było historycznie.

Z kolei w krótkim terminie na ceny ropy naftowej duży wpływ mają dane o produkcji i popycie na ropę naftową, szczególnie w USA. Liczą się też wszelkie informacje o przestojach czy zakłóceniach związanych z wydobyciem ropy. Na przykład wszelkiego rodzaju niepokoje społeczne czy decyzje polityczne, jak na przykład zniesienie sankcji na Iran.

Warto też zwrócić uwagę, że szacunki mówią, że koszty produkcji ropy łupkowej w USA wynoszą około 50-60 dolarów. Widać więc, że jeżeli ceny ropy naftowej utrzymają sie na dłużej powyżej tych poziomów, USA ponownie będzie generowało sporą podaż ropy naftowej.

Ciekawe linki dotyczące ropy naftowej

I na zakończenie linki jeżeli ktoś chciałby dodatkowo zgłębić kwestie ropy. Analiza rynku ropy naftowej zajęła mi sporo czasu. Podczas jej przygotowywania dla Was trafiłem na wiele bardzo interesująych stron internetowych. Może kogoś z Was dodatkowo naprowadzą na ciekawe wnioski.

1. Brent Crude, WTI Crude, Dubai Crude (rodzaje ropy naftowej w podziale na region wydobycia)
2. List of countries by proven oil reserves (jest tutaj lista krajów a przy najważniejszych z nich jest dodadatkowo link bezpośrednio przekierowujący do analizy zasobów ropy naftowej)
3. Arctic refuge drilling controversy
4. Peak oil
5. Hirsh report (analizy wskazujące kiedy miał być/będzie peak oil)
6. Kiedy zabraknie ropy?
7. Global Energy Statistical Yerbook
8. U.S. Energy Information Administration
9. Internati target=”_blank”ona Energy Agency
10. Central Inteligence agency
11. Gasoline and diesel usage and pricing
12. Petroleum Industry
13. Oil deplation
14. Resource curse (artykuł tłumaczy dlaczego kraje bogate w surowce mają problemy gospodarcze jak i często dominuje brak demokracji)
15. Tight oil (o ropie łupkowej)
16. Energy crisis (o kryzysach energetycznych)